LỤC CĂN - LỤC TRẦN - LỤC THỨC - LỤC DỤC

Lục (Lục căn - Lục thức - Lục trần - Lục dục)

a) LỤC CĂN: Sáu gốc rễ có sức nảy sanh.

Lục căn chính là sáu giác quan của con người để nhận biết sự vật:

1.	Nhãn		(mắt)
2.	Nhĩ		(tai)
3.	Tỹ		(mũi)
4.	Thiệt		(lưỡi)
5.	Thân		(da thịt)
6.	Ý		(tư tưởng).

b) LỤC THỨC: Sáu điều hiểu biết của con người.

Lục thức có được là do Lục căn. Lục thức gồm:

1.	Nhãn thức:		cái biết của mắt do nhìn thấy.
2.	Nhĩ thức:		cái biết của tai do sự nghe.
3.	Tỹ thức:		cái biết của mũi do sự ngữi.
4.	Thiệt:		cái biết của lưỡi do sự nếm.
5.	Thân thức:		cái biết của da thịt do đụng chạm.
6.	Ý thức:		cái biết của tư tưởng do trí não.

c) LỤC TRẦN: Trần là bụi, chỉ cõi trần. Lục trần là sáu cảnh nơi cõi trần diễn ra trước Lục căn, làm cho Lục căn sanh ra Lục thức. Lục trần gồm:

1.	Sắc:		cảnh vật có màu sắc xinh đẹp.
2.	Thinh:		âm thanh êm ái, lời nói ngọt ngào.
3.	Hương:		mùi thơm của hoa, của món ăn.
4.	Vị:		thức ăn ngon béo bổ.
5.	Xúc:		trang sức lụa là, da thịt mát mẻ.
6.	Pháp:		tư tưởng mưu tính thực hiện cho thỏa ý.

d) LỤC DỤC: Sáu điều ham muốn.

Lục trần khêu gợi Lục căn, Lục căn sanh ra Lục thức, Lục thức sanh ra Lục dục. Lục dục gồm:

1.	Sắc dục:		ham muốn nhìn thấy sắc đẹp.
2.	Thinh dục:		ham muốn nghe âm thanh êm tai.
3.	Hương dục:		ham muốn ngữi mùi thơm dễ chịu.
4.	Vị dục:		ham muốn món ăn ngon miệng.
5.	Xúc dục:		ham muốn xác thân sung sướng.
6.	Pháp dục:		ham muốn ý nghĩ được thỏa mãn.

Con người có Lục căn nên mới có Lục thức. Lục thức bị Lục trần cám dỗ mới sanh ra Lục dục. Bốn thứ ấy liên hệ mật thiết nhau, tương tác nhau, theo bảng sau đây:

LỤC CĂN	─>	LỤC THỨC	<=>	LỤC TRẦN	─>	LỤC DỤC
Nhãn (mắt)		Nhãn thức		Sắc		Sắc dục
Nhĩ (tai)		Nhĩ thức		Thinh		Thinh dục
Tỹ (mũi)		Tỹ thức		Hương		Hương dục
Thiệt (lưỡi)		Thiệt thức		Vị		Vị dục
Thân (da thịt)		Thân thức		Xúc		Xúc dục
Ý (tư tưởng)		Ý thức		Pháp		Pháp dục

"Thất tình Lục dục là mối loạn hằng ngày trong tâm trí, không phương trừ khử. Một đám giặc liệt cường tài trí đánh phá ruồng trong núi cao rừng thẳm còn dễ trừ dẹp đặng, chớ mối loạn nơi tâm khó mà diệt đặng cho yên, nhứt là Lục dục: Nhãn, Nhĩ, Tỹ, Thiệt, Thân, và Ý dục, chúng nó phá hại hằng ngày.

Nhãn thì ưa màu sắc tốt đẹp.

Nhĩ thì thích nghe những giọng nói tao nhã thanh bai.

Tỹ thì ưa mùi thơm hơi ngọt.

Thiệt thì ưa nếm vật lạ món ngon.

Thân thì mến vợ đẹp hầu xinh, cả dục tình dâm niệm.

Ý lại tư tưởng vất vơ quấy phá. Nhứt là Ý là mối đại hại cho con người. Nó tư tưởng sự nầy sang sự nọ. Chuyện nọ hết đến chuyện kia. Nó xẹt vô, nhảy ra lẹ làng không chi ngăn đón đặng, nên mới cho nó là đứa ăn trộm tài nghề, xách món nầy, lấy vật nọ trước mắt muôn người mà chẳng ai thấy.

Còn thân, cái thân thể muốn sự dâm dục quá độ, mới hao tán nguơn Tinh, nguơn Khí, nguơn Thần.

Thiệt là lưỡi, miệng ham ăn món ngon vật lạ, đồ mỹ vị cao lương, nên phạm tội sát sanh, bị sa đọa vào Lục đạo.

Tỹ là mũi, mũi ưa thơm tho mới khiến lòng ham muốn.

Nhĩ là tai, tai nghe điều phi lễ.

Nhãn là mắt, mắt ngó thấy sắc đẹp thì lòng dục dấy lên.

Vậy thì, mắt thấy, tai nghe, mũi ngữi, miệng nếm, thân ham, đều xúm làm cho thân xao động, sanh lòng quấy quá.

Vả lại, Lục dục là sáu con quỉ, tức là sáu đứa du côn, nhưng biết cách thâu phục chúng nó đặng thì sáu con quỉ ấy trở nên Lục thông là đắc đạo.

Muốn thâu phục sáu con quỉ ấy thì phải làm cách nào?

Cần phải chủ cái Tâm, tâm cho thanh tịnh, định cái trí, trí phải tự nhiên. Lục dục được an, Lục thần đầy đủ.

Hễ có Lục dục thì có Lục trần, mà hễ có Lục trần thì mới sanh Lục tặc. Có Lục tặc thì hại Lục căn, Lục thức, Lục thần, nên sa vào Lục đạo.

Ấy là kiếp con người không có Nguơn Thần chấp chánh, để cho Thức Thần đương quyền, thì dầu có sống, sống một cách vất vơ như bồ nhìn trơ trơ để gió lay người đẩy."